پوکی استخوان چیست؟ علائم و علل پوکی استخوان

داخل استخوان شما شبیه به لانۀ زنبور است. وقتی فردی به پوکی استخوان مبتلا می شود، استخوانی که "دیواره" لانه زنبوری را تشکیل می دهد، کوچک‌تر می شود و فضای بین استخوان بزرگتر می شود. پوسته بیرونی استخوان نیز نازک تر می شود. زمانی که این حالت رخ می‌دهد پوکی استخوان برای فرد اتفاق می‌افتد. استخوان بافت زنده‌ای است که دائماً در حال تخریب و جایگزینی است. هر ۴–۶ هفته بافت استخوان بالغ تخریب شده و ایجاد بافت استخوانی جدید تقریباً ۴–۵ ماه طول می‌کشد. پوکی استخوان Osteoporosis زمانی اتفاق می افتد که ایجاد استخوان جدید با از بین رفتن استخوان قدیمی هماهنگ نباشد. از آن جهت که پوکی استخوان بیماری مخفی و پنهان است بهتر است برای تشخیص آن مخصوصا بعد از 65 سالگی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر است به پزشک ارتوپد مراجعه کنید.

استئوپنی چیست؟

استئوپنی قبل از پوکی استخوان اتفاق می‌افتد و آژیر خطر پوکی استخوان است. در زمان استئوپنی توده استخوانی و مواد معدنی موجود در استخوان تحلیل می‌رود. استئوپنی احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. این بیماری در 35 سالگی به اوج خود می‌رسد و اصلی ترین علت استئوپنی نیز افزایش سن است.

پوکی استخوان ناشی از چیست؟

علت پوکی استخوان چیه؟ مهم ترین سوال دربارۀ پوکی استخوان یا استئوپروز علت این مشکل است. پوکی استخوان باعث ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها می‌شود، به قدری شکننده که زمین خوردن یا حتی فشارهای خفیف مانند خم شدن یا حتی سرفه می‌تواند باعث شکستگی شود. شکستگی‌ های مرتبط با پوکی استخوان بیشتر در لگن، مچ دست یا ستون فقرات رخ می‌دهد.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؟

چه کسانی بیشتر پوکی استخوان می‌گیرند؟ پوکی استخوان مردان و زنان را از هر نژادی درگیر می‌کند. اما زنان سفیدپوست و آسیایی، به ویژه زنان مسن‌تر که یائسه شده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.

عوارض پوکی استخوان

عوارض پوکی استخوان چیست؟ شکستگی استخوان، به ویژه در ستون فقرات یا لگن، مهم ترین عوارض پوکی استخوان هستند. پوکی استخوان لگن و به دنبال آن شکستگی لگن اغلب در اثر زمین خوردن ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به ناتوانی و حتی افزایش خطر مرگ در سال اول پس از آسیب شود. در برخی موارد، شکستگی استخوان در ستون فقرات ممکن است حتی اگر زمین نخورده باشید اتفاق بیفتد. استخوان‌هایی که ستون فقرات شما را تشکیل می‌دهند، به نام مهره‌ها، می‌توانند تا حدی ضعیف شوند که می‌تواند منجر به کمردرد، کاهش قد و حالت خمیده به جلو شود.

شایع ترین علائم پوکی استخوان

علت اصلی و مهم ترین دلیل پوکی استخوان عدم تعادل بین تخریب سلول‌های استخوانی قدیمی و ایجاد سلول‌های استخوانی جدید است. پوکی استخوان در زنان معمولاً بعد از یائسگی به دنبال کم شدن هورمون استروژن اتفاق می‌افتد که شایع ترین علت پوکی استخوان در زنان است. علائم پوکی استخوان در زنان  و مردان مشابه هم است و معمولاً هیچ علامتی در مراحل اولیه از دست دادن استخوان وجود ندارد. اما هنگامی که استخوان های شما در اثر پوکی استخوان ضعیف شد، ممکن است علائم و نشانه‌هایی داشته باشید که عبارت است از:

• کمردرد، ناشی از شکستگی استخوان در ستون فقرات
• از دست دادن قد در طول زمان
• تغییر در وضعیت طبیعی بدن به شکل حالت خمیده (کیفوز)
• استخوانی که خیلی راحت تر از حد انتظار می شکند
• تنگی نفس (اگر دیسک های ستون فقرات به اندازه کافی فشرده شده باشند ظرفیت ریه کاهش می‌یابد)

علائم مخفی پوکی استخوان معمولا زمانی آشکار می‌شوند که یک شکستگی با ضربه خفیف و حتی انجام یک سرفه شدید ایجاد شود.

علائم پوکی استخوان در کودکان

پوکی استخوان در کودکان نادر است. علائم پوکی استخوان در کودکان با بزرگسالان متفاوت است و در بیشتر موارد به دلیل یک بیماری زمینه‌ای، داروهای خاصی که برای درمان یک بیماری پزشکی یا یک عامل سبک زندگی استفاده می‌شوند، ایجاد می‌شود. علل پوکی استخوان در کودکان و نوجوانان عبارت است از:

• بیماری زمینه‌ای:  از جمله آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان، استخوان سازی ناکامل، دیابت، بیماری کلیوی، پرکاری تیروئید، سندرم کوشینگ، بیماری التهابی روده، فیبروز کیستیک و بی‌اشتهایی عصبی
• داروها: مانند برخی از انواع درمان‌های سرطان، داروهای ضد تشنج (برای مدیریت صرع) یا کورتیکواستروئیدها (برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله آرتریت و آسم استفاده می‌شوند)
• عوامل سبک زندگی: کودکانی که برای مدت طولانی در بستر بیماری هستند یا دوره‌های بی‌حرکتی طولانی‌مدت دارند، در معرض افزایش خطر پوکی استخوان نوجوانان هستند. رژیم غذایی نادرست، سیگار کشیدن و الکل نیز ممکن است منجر به پوکی استخوان در نوجوانان شود.

پوکی استخوان در نوجوانان را چطور تشخیص دهیم؟

تشخیص پوکی استخوان در نوجوانان معمولاً پس از شکستن استخوان تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص نهایی عوامل زیر توسط پزشک بررسی می‌شوند:

• بررسی سوابق پزشکی: اعضای خانواده برای یافتن اینکه آیا یک اختلال ژنتیکی علت آن است یا خیر؟
• اسکن استخوان: جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) برای آزمایش تراکم استخوان
• آزمایش خون

پوکی استخوان با کوتاهی قد ارتباط دارد؟

بله، پوکی استخوان با کوتاهی قد ارتباط دارد. در پوکی استخوان به علت از دست دادن بافت استخوانی در طول زمان منجر به کوتاه شدن اندکی از قد می‌شود.

تشخیص پوکی استخوان

پوکی استخوان گاها به عنوان یک بیماری "خاموش" نامیده می‌شود. زیرا معمولاً تا زمانی که استخوان شکسته نشود هیچ علامتی برای تشخیص پوکی استخوان وجود ندارد. علائم شکستگی مهره (ستون فقرات) شامل کمردرد شدید، از دست دادن قد، یا ناهنجاری‌های ستون فقرات مانند حالت خمیده یا خمیده (کیفوز) است. معمولاً هیچ علامتی در مراحل اولیه از دست دادن استخوان وجود ندارد. اما هنگامی که استخوان های شما در اثر پوکی استخوان ضعیف شده‌اند، ممکن است علائم و نشانه‌هایی داشته باشید که عبارت است از:

• کمردرد، ناشی از شکستگی یا فروپاشی استخوان در ستون فقرات
• از دست دادن قد در طول زمان
• حالت خمیده
• استخوانی که خیلی راحت تر از حد انتظار می‌شکند.

عوامل موثر بر پوکی استخوان چیست؟

افزایش سن علت اصلی پوکی استخوان است. تعدادی از عوامل می‌توانند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند از جمله نژاد، سبک زندگی، و بیماری زمینه‌ای و داروهای مصرفی.

چه عواملی پوکی استخوان را تشدید می‌کند؟

برخی از عوامل همچون: تغذیه، سبک زندگی، سابقۀ خانوادگی، شکل استخوان بندی، بیماری‌های خاص و مصرف دارو باعث می‌شوند که پوکی استخوان در افراد تشدید شده و روند سریع‌تری را طی کنند. عوامل تشدید کننده پوکی استخوان به صورت کامل شامل موارد زیر می‌شود:

تغذیه

• مصرف کلسیم به مقدار کم: کمبود کلسیم مادام العمر در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد. مصرف کم کلسیم به کاهش تراکم استخوان، از دست دادن زودهنگام استخوان و افزایش خطر شکستگی کمک می‌کند.
• اختلالات اشتها: اختلالات غذا خوردن نیز یکی از عوامل مهم در پوکی استخوان است. محدودیت شدید دریافت غذا و کمبود وزن باعث ضعیف شدن استخوان در مردان و زنان می‌شود.
• جراحی دستگاه گوارش: جراحی برای کاهش اندازه معده یا برداشتن بخشی از روده، میزان جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می‌کند. این جراحی‌ها شامل جراحی‌هایی برای کمک به کاهش وزن و سایر اختلالات گوارشی است.
• استروئیدها و سایر داروها: استفاده طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی، مانند پردنیزون و کورتیزون، در روند بازسازی استخوان اختلال ایجاد می‌کند.

سبک زندگی

برخی از عادات بد در سبک زندگی می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند. عادات بد در سبک زندگی شامل موارد زیر می‌شوند:

• شیوه زندگی کم تحرک: افرادی که زمان زیادی را در حالت نشسته می‌گذرانند، نسبت به افرادی که فعالیت بیشتری دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. هر گونه ورزش و فعالیت‌های تحمل وزن که باعث تعادل و وضعیت بدنی خوب می‌شود برای استخوان‌های شما مفید است، اما پیاده‌روی، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه برداری بسیار مفید به نظر می‌رسد.
• مصرف زیاد الکل: مصرف منظم بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• مصرف تنباکو: نقش مشخصی برای تنباکو در پوکی استخوان مشخص نیست. اما تحقیقات نشان داده‌است که مصرف تنباکو به ضعیف شدن استخوان‌ها کمک می‌کند.

عوامل خارج از کنترل

برخی عوامل نیز هستند که از اختیار فرد خارج است اما در روند پوکی استخوان او اثرگذار است. عوامل خارج از کنترل پوکی استخوان شامل موارد زیر می‌شود:

• جنسیت: زنان بسیار بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
• سن: هر چه سن بالاتر می رود، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می شود.
• نژاد: اگر سفیدپوست یا آسیایی تبار هستید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستید.
• سابقۀ خانوادگی: داشتن یک والدین یا خواهر یا برادر مبتلا به پوکی استخوان شما را در معرض خطر بیشتری قرار می دهد، به خصوص اگر مادر یا پدرتان لگن را شکسته باشد.
• شکل استخوان بندی: مردان و زنانی که استخوان بندی ظریفی دارند بیشتر در معرض خطر هستند زیرا ممکن است با افزایش سن توده استخوانی کمتری داشته باشند.

سطوح هورمونی

سطح هورمونی نیز یکی از عوامل اثرگذار بر پوکی استخوان است. پوکی استخوان در افرادی که هورمون‌های خاصی در بدنشان خیلی زیاد یا خیلی کم است، شایع‌تر است. مثال‌ها عبارت است از:

• هورمون‌های جنسی .کاهش سطح استروژن در زنان و کاهش سطح تستوسترون در مردان احتمالاً از دست دادن استخوان را تسریع می‌کنند.
• مشکلات تیروئید هورمون تیروئید
• فعالیت بیش از حد پاراتیروئید و غدد فوق کلیوی

بیماری‌های خاص

خطر پوکی استخوان در افرادی که بیماری‌های خاصی دارند بیشتر است، اما چه بیماری‌هایی باعث پوکی استخوان می‌شود؟ لیست زیر شامل بیماری‌هایی است که پوکی استخوان را در پی دارند. 

• بیماری سلیاک
• بیماری التهابی روده
• بیماری کلیه یا کبد
• سرطان
• مولتیپل میلوما
• روماتیسم مفصلی
• آرتریت روماتوئید
• لوپوس
• پرکاری غدد پاراتیروئید و غدد فوق کلیوی
• بیماری‌های مزمن کبد و کلیه

مصرف داروهای خاص

اگرچه این داروها می‌توانند اثرات ضد درد داشته باشند، ولی با کاهش جذب کلسیم و ویتامین D از دستگاه گوارش، احتمال پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.

• داروهای استروئیدی یا کورتیکواستروئیدها: شناخته شده ترین شکل این دارو به نام کورتون شناخته شده است که به صورت خوراکی یا وریدی برای درمان آسم، آرتریت روماتویید، لوپوس، آلرژی، انواع سرطان و بیماری‌های خود ایمنی تجویز می‌شوند.
• هورمون درمانی: معمولا داروهای رایجی که برای درمان اختلالات تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد، با خطر کاهش تراکم استخوان‌ها مرتبط است. همچنین داروهای برای درمان اندومتریوز، سرطان پروستات و ناباروری در زنان تجویز می شود، احتمال پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• داروهای ضد تشنج: داروهای فنی توئین و فنوباربیتال که برای درمان تشنج مورد استفاده قرار می‌گیرد، خطر کاهش تراکم استخوان ها را به دنبال دارد.
• داروهای ضد افسردگی: داروهای مهارکننده جذب مجدد سروتونین یا SSRIs که به وفور برای درمان افسردگی و استرس استفاده می‌شوند، با پوکی استخوان مرتبط هستند. داروهای ضد افسردگی مثل: فلوکستین، سرترالین، سیتالوپرام و پاروکستین مهم‌ترین داروهای این سری از داروها هستند. آزمایش سنجش تراکم استخوان، رژیم غذایی حاوی کلسیم و زندگی پرتحرک در صورت استفاده از این داروها ضروری است.

آزمایش تراکم استخوان

آزمایش تراکم استخوان چیست؟ دقیق ترین تست و استاندارد طلایی برای سنجش تراکم استخوان اسکن DEXA است. آزمایش تراکم استخوان برای اندازه گیری محتوای مواد معدنی و تراکم استخوان استفاده می‌شود. با استفاده از اشعه ایکس، جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA یا DXA)، یا یک سی تی اسکن ویژه که از نرم افزار کامپیوتری برای تعیین تراکم استخوان لگن یا ستون فقرات استفاده می‌کند، انجام شود. به طور کلی اسکن DXA را یک سال در میان برای زنان بالای 65 سال و مردان بالای 70 سال پوشش می‌دهد. بنیاد سلامت استخوان و پوکی استخوان توصیه می‌کنند که اسکن‌ها می‌توانند حتی زودتر از سن ۵۰ سالگی، برای زنان و مردانی که عوامل خطر شکستگی دارند، شروع شود.

راه های پیشگیری از پوکی استخوان

مصرف بعضی از داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش‌ می‌توانند به جلوگیری از تحلیل استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند. تغذیه خوب و ورزش منظم برای حفظ سلامت استخوان‌های شما در طول زندگی ضروری است.

• تغذیه مناسب
• پروتئین
• مصرف کالری کافی برای وزن، قد و سطح فعالیت فرد
• کلسیم
• ویتامین D: ویتامین D توانایی بدن برای جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد و از راه‌های دیگر سلامت استخوان ها را بهبود می‌بخشد. اکثر مردم به حداقل 600 واحد بین المللی (IU) ویتامین D در روز نیاز دارند. این توصیه پس از 70 سالگی به 800 IU در روز افزایش می‌یابد. افرادی که منابع دیگر ویتامین D را ندارند و به خصوص با قرار گرفتن در معرض نور خورشید محدود هستند ممکن است به مکمل نیاز داشته باشند. بیشتر محصولات مولتی ویتامین بین 600 تا 800 واحد بین المللی ویتامین D دارند. تا 4000 واحد ویتامین D در روز برای اکثر افراد بی‌خطر است.
• ورزش: با ورزش می‌توان استخوان‌های قوی ساخت و از بین رفتن استخوان را کند کرد. ورزش بدون توجه به زمانی که شروع کنید برای استخوان‌های شما مفید خواهد بود، اما اگر در جوانی ورزش منظم را شروع کنید و در طول زندگی خود به ورزش ادامه دهید، از اثرات مثبت ورزش بیشتر نصیب شما می‌شود. تمرینات قدرتی را با تمرینات تحمل وزن و تعادل ترکیب کنید. تمرینات قدرتی به تقویت عضلات و استخوان‌های بازوها و قسمت فوقانی ستون فقرات شما کمک می‌کند. ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده روی، آهسته دویدن، دویدن، بالا رفتن از پله، طناب زدن، اسکی عمدتاً روی سلامت استخوان‌های شما تأثیر مثبت می‌گذارد.
• مصرف نکردن نوشیدنی‌های الکلی: مصرف منظم بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
• عدم مصرف تنباکو: نقش دقیق تنباکو در پوکی استخوان مشخص نیست، اما نشان داده شده است که مصرف تنباکو به ضعیف شدن استخوان‌ها کمک می‌کند.
• مصرف مکمل‌های پوکی استخوان: در برخی موارد، مکمل ها می توانند به فرد کمک کنند تا مواد مغذی مورد نیاز برای حمایت از سلامت استخوان را دریافت کند.

 روش های درمان پوکی استخوان

چطور پوکی استخوان را درمان کنم؟ هیچ درمان قطعی ای برای پوکی استخوان وجود ندارد، اما علائم بیماری شما را می‌توان با داروها و تغییر سبک زندگی کنترل کرد. بسته به سن، جنس و سابقه پزشکی شما، پزشک درمان‌های مختلفی را برای کمک به شما توصیه می کند. هدف از درمان این است که: استخوان های خود را تقویت کنید تا احتمال شکستگی آنها کاهش یابد. پوکی استخوان به طور کامل برگشت پذیر نیست، اما رشد مجدد استخوان ممکن است در برخی موارد امکان‌پذیر باشد.

درمان پوکی استخوان چطور صورت می‌گیرد؟

هدف از درمان پوکی استخوان جلوگیری از کاهش بیشتر تراکم استخوان، جلوگیری از صدمات، و حفظ تحرک و استقلال فرد است.

اصلاح سبک زندگی: با اصلاح رژیم غذایی، انجام ورزشهای منظم می توان از دست دادن استخوان ناشی از پوکی استخوان را کند کرد.

داروهای پوکی استخوان: در مواردی که تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی برای مقابله با تحلیل استخوان کافی نیست، پزشک ممکن است داروهای پوکی استخوان را پیشنهاد کند. اینها با کاهش سرعت از دست دادن استخوان یا افزایش تشکیل استخوان به روش های مختلف عمل می کنند. داروها عبارت است از:

• بیس فسفونات ها
• کلسی تونین
• آنالوگ هورمون پاراتیروئید
• مهارکننده RANKL

برای زنانی که در دوران پیش از یائسگی یا یائسگی هستند، پزشک ممکن است داروهایی را نیز پیشنهاد کند که بر سطح استروژن تأثیر می‌گذارد.

تاثیر ورزش بر پوکی استخوان

ورزش تاثیر مستقیم و مثبت در کنترل پوکی استخوان دارد. ورزش منظم سرعت تحلیل استخوان را کاهش می‌دهد و بافت استخوانی را حفظ می‌کند و خطر شکستگی را کاهش می‌دهد.

آیا پوکی استخوان برگشت پذیر است؟

خیر، پوکی استخوان قابل برگشت نیست، اما داروها، رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و ورزش های تحمل وزن می‌تواند به جلوگیری از کاهش بیشتر استخوان و بازسازی استخوان ها کمک کند.

غذاهای مضر برای پوکی استخوان کدامند؟

برخی غذاها برای پوکی استخوان مضر هستند. به افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند توصیه می‌شود که از خوردن این گروه از مواد غذایی پرهیز کنند. غذاهایی که باعث تشدید پوکی استخوان می‌شوند و باید از خوردنشان پرهیز کرد شامل:

• غذاهای پر سدیم
• گوشت قرمز
• شیرینی ها
• نوشابه های گازدار
• سبوس گندم
• کافئین
• الکل
• جوش شیرین

سریع ترین راه برای افزایش تراکم استخوان چیست؟

چطور می‌توانیم استخوان محکم تری داشته باشیم؟ چطور به پوکی استخوان مبتلا نشویم؟ برای اینکه به قول قدیمی‌ترها استخوان‌دار شوید می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید.

• وزنه برداری و تمرینات قدرتی
• خوردن سبزیجات بیشتر
• مصرف کلسیم در طول روز
• مصرف غذاهای غنی از ویتامین D و K
• حفظ وزن سالم
• اجتناب از رژیم غذایی کم کالری
• خوردن پروتئین بیشتر
• خوردن غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا 3

کلام آخر

پوکی استخوان یکی از مسائل مهمی است که بعد از سنین 65 سالگی بیش از هر وقت دیگری اهمیت پیدا می‌کند. برای تشخیص آن لازم است به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنید. در سایت ایزو ویزیت می‌توانید از پزشک ارتوپد آنلاین ویزیت متنی، مشاوره تلفنی و نوبت حضوری دریافت کنید. آزمایش تراکم استخوان نیز برای تشخیص پوکی استخوان نیز کمک کننده است.