سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)| علائم، تشخیص و روش‌ درمان تنبلی تخمدان

درک می‌کنیم که مواجهه با نام‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) می‌تواند باعث نگرانی شود. اما می‌خواهیم به شما اطمینان دهیم که PCOS یا همان سندرم تخمدان پلی کیستیک یک وضعیت بسیار رایج هورمونی در زنان در سنین باروری است که با مدیریت صحیح و پیگیری منظم، کاملاً قابل کنترل خواهد بود. هدف ما در این نوشتار، ارائه اطلاعاتی دقیق، جامع و شفاف است تا ابهامات شما برطرف شود و بتوانید با آگاهی کامل، بهترین تصمیم‌ها را برای سلامت خود بگیرید. به یاد داشته باشید که سلامت شما اولویت اصلی است و مشورت با متخصصین می‌تواند مسیر درمان شما را به بهترین شکل ترسیم کند. برای شروع این مسیر و دریافت مشاوره‌های اولیه تخصصی، می‌توانید با یک دکتر زنان آنلاین در ارتباط باشید.

دکتر عطریه قلی زاده تهمتن

متخصص زنان و زایمان

دریافت مشاوره فوری

هزینه 248,000 تومان

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) چیست؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) مجموعه‌ای از علائم است که در اثر بروز مشکل در هورمون‌های زنانه ایجاد می‌شود. این سندروم، که یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در زنان در سنین باروری (معمولاً بین ۱۵ تا ۴۴ سال) است، نه تنها تخمدان‌ها که وظیفه ذخیره و آزاد کردن تخمک‌ها را دارند بلکه سایر بخش‌های بدن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک چه تفاوتی با کیست ساده دارد؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال هورمونی پیچیده است که در آن تخمدان‌ها مقادیر غیرطبیعی و بالایی از آندروژن‌ها (هورمون‌های جنسی مردانه) تولید می‌کنند. آندروژن‌ها به طور طبیعی در مردان بیشتر یافت می‌شوند، اما زنان نیز مقادیر کمتری از آن‌ها را دارند.

وقتی تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک بالغ) به درستی انجام نمی‌شود، این عدم تعادل هورمونی می‌تواند باعث شود که فولیکول‌های حاوی تخمک‌های نابالغ، به جای آزاد شدن، به صورت کیسه‌های کوچک پر از مایع (کیست‌ها) در لبه تخمدان‌ها انباشته شوند. این فولیکول‌های نابالغ ممکن است در سونوگرافی به شکل «گردنبند مرواریدی» دیده شوند.

نام PCOS ممکن است گمراه‌کننده باشد؛ چرا که این سندروم بیشتر یک مشکل هورمونی و متابولیکی است تا فقط یک مشکل ساختاری در تخمدان‌ها. بسیاری از زنانی که مبتلا به این اختلال هستند، کیست‌های قابل مشاهده در سونوگرافی را ندارند، در حالی که برخی زنان بدون PCOS ممکن است دچار کیست‌های تخمدان شوند. چنانچه در مورد اینکه مشکل شما کیست یا PCOS است مطمئن نیستید با استفاده از تشخیص هوشمند کیست تخمدان ایزو ویزیت میتوانید تا حد زیادی از مشکل خود مطلع شوید و سپس مشاوره آنلاین درمان کیست تخمدان دریافت کرده و با بهترین متخصصان زنان و زایمان گفتگو کنید.

مکانیسم اصلی بروز سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

در زنان مبتلا به PCOS، هورمون‌های آندروژن اضافی در عملکرد طبیعی چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری تداخل ایجاد می‌کنند. نتیجه این تداخل، بروز علائمی مانند پریودهای نامنظم و تغییرات فیزیکی ناشی از افزایش هورمون مردانه (هایپرآندروژنیسم) است مانند رشد موهای زائد در صورت، سینه و شکم، آکنه و پوست چرب، تیرگی و زخیم شدن پوست در نواحی چین خورده بدن و....

علل و عوامل خطر سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

علت دقیق ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هنوز ناشناخته است، اما مجموعه‌ای از عوامل در کنار هم در بروز آن نقش دارند. بر اساس تحقیقات معتبر، مهم‌ترین این عوامل شامل موارد زیر هستند:

مقاومت به انسولین و چاقی (به ویژه چاقی شکمی)

مقاومت به انسولین شایع‌ترین عامل مرتبط با PCOS است. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و به سلول‌ها کمک می‌کند از قند خون به عنوان انرژی استفاده کنند. در مقاومت به انسولین، سلول‌های بدن به عملکرد انسولین مقاوم می‌شوند و بدن برای جبران این وضعیت، انسولین بیشتری تولید می‌کند تا سطح قند خون را پایین بیاورد. این افزایش سطح انسولین منجر به دو مشکل عمده می‌شود:

پیشنهاد خواندن

---

انواع عفونت‌های واژن و راه‌های درمان آن

بهترین دکتر نازایی و آی وی اف در تهران | لیست 6 متخصص برتر

1. افزایش آندروژن: انسولین اضافی، تخمدان‌ها را تحریک می‌کند تا آندروژن بیشتری تولید کنند.
2. اختلال در تخمک‌گذاری: افزایش انسولین می‌تواند در فرآیند طبیعی تخمک‌گذاری تداخل ایجاد کند.

نشانه‌های مقاومت به انسولین: یکی از علائم فیزیکی مقاومت به انسولین، لکه‌های تیره و ضخیم پوست (آکانتوز نیگریکانس) است که معمولاً در پشت گردن، زیر بغل یا زیر سینه‌ها ظاهر می‌شوند.

نقش هورمون آندروژن (هورمون مردانه اضافی)

در PCOS، تخمدان‌ها ممکن است مقادیر بالایی از آندروژن تولید کنند. این سطح بالای آندروژن در عملکرد تخمک‌گذاری تداخل ایجاد می‌کند. همچنین، آندروژن اضافی می‌تواند منجر به علائمی مانند هیرسوتیسم (رشد موهای زائد)، آکنه و طاسی الگوی مردانه شود.

التهاب مزمن خفیف

تحقیقات نشان داده‌اند که زنان مبتلا به PCOS اغلب دچار نوعی التهاب مزمن و طولانی‌مدت خفیف (Low-grade inflammation) هستند. این پاسخ التهابی می‌تواند تخمدان‌های پلی کیستیک را تحریک کند تا آندروژن تولید کنند. التهاب مزمن می‌تواند ریسک مشکلات قلبی و عروقی را در بلندمدت افزایش دهد.

ژنتیک و سابقه خانوادگی

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که عوامل ارثی و ژنتیکی در PCOS نقش دارند. اگر مادر یا خواهر شما مبتلا به PCOS باشد، احتمال ابتلای شما نیز افزایش می‌یابد. این مسئله لزوم آگاهی و پیگیری زودهنگام را در خانواده‌هایی که سابقه این بیماری را دارند، بیشتر می‌کند.

علائم و نشانه‌های سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

علائم PCOS ممکن است در حوالی اولین دوره قاعدگی شروع شوند، یا ممکن است بعداً ظاهر شوند. شدت علائم در افراد مختلف متفاوت است و معمولاً برای تشخیص، وجود حداقل دو علامت اصلی لازم است.

اختلالات قاعدگی و باروری (ناشی از اختلال در تخمک‌گذاری)

این علائم از رایج‌ترین نشانه‌های هشداردهنده PCOS هستند:

• پریودهای نامنظم یا ازدست‌رفته (آمنوره): داشتن پریودهای کم، نامنظم، یا بسیار سبک. چرخه‌های قاعدگی که بیش از ۳۵ روز طول می‌کشند یا کمتر از ۹ دوره در سال رخ می‌دهند، از نشانه‌های شایع هستند.
• پریودهای طولانی مدت: دوره‌هایی که برای چندین روز یا طولانی‌تر از حد معمول ادامه دارند.
• ناباروری: PCOS شایع‌ترین علت ناباروری در زنان است؛ زیرا عدم تخمک‌گذاری منظم، باردار شدن را دشوار می‌کند.

افزایش هورمون‌های مردانه (هایپرآندروژنیسم)

سطح بالای آندروژن می‌تواند منجر به علائم فیزیکی زیر شود:

• رشد موهای زائد (هیرسوتیسم): رشد بیش از حد موهای ترمینال (تیره و ضخیم) در نواحی مانند صورت (چانه و سبیل)، قفسه سینه (به خصوص اطراف نوک سینه‌ها)، شکم و پشت.
• آکنه و پوست چرب: افزایش آندروژن باعث افزایش تولید چربی پوست (سبوم) می‌شود که منافذ را مسدود کرده و منجر به آکنه شدید یا مقاوم به درمان می‌گردد.
• ریزش مو (طاسی با الگوی مردانه): نازک شدن یا ریزش موها با الگوی مردانه یا کم‌پشتی مو در ناحیه سر.

علائم متابولیک و غیرمستقیم سندرم تخمدان پلی کیستیک

PCOS می‌تواند بر سلامت متابولیک و روانشناختی فرد تأثیر بگذارد:

• افزایش وزن: افزایش وزن، به ویژه تجمع چربی در اطراف شکم، که غالباً به دلیل مقاومت به انسولین است و مدیریت آن دشوار است.
• مشکلات خواب و خستگی: بی‌خوابی، کیفیت پایین خواب و آپنه خواب (قطع تنفس کوتاه مدت در خواب)، که به دلیل سطح بالای آندروژن و چاقی شایع است. همچنین فرد دچار خستگی مفرط و کمبود انرژی است.
• اختلالات روانی: افزایش خطر افسردگی، اضطراب و نوسانات خلقی، که می‌تواند ناشی از تغییرات هورمونی یا نارضایتی از علائم ظاهری (مانند موی زائد) باشد.
• درد لگن: در برخی موارد شدیدتر، درد مزمن لگن یا شکم، احساس سنگینی یا درد تیز ناگهانی تجربه می‌شود.

آیا سندرم تخمدان پلی کیستیک همان تنبلی تخمدان است؟

خیر، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و اختلال تخمدان پلی‌کیستیک (PCOD) دو اصطلاح نزدیک به هم هستند اما یکسان نیستند. در PCOD تخمدان‌ها به دلیل برهم خوردن تعادل هورمونی، تخمک‌های نابالغ زیادی تولید می‌کنند که به صورت کیست‌های کوچک در تخمدان باقی می‌مانند. این وضعیت معمولاً خفیف‌تر است و بسیاری از زنان با تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی و فعالیت بدنی می‌توانند آن را کنترل کنند. برای تشخیص دقیق وضعیت خود میتوانید همین حالا ویزیت با دکتر آنلاین تنبلی تخمدان بگیرید.

اما PCOS یک اختلال متابولیک و هورمونی پیچیده‌تر است که علاوه بر مشکلات تخمدان، بر کل بدن اثر می‌گذارد. در این سندرم، سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) بیشتر از حد طبیعی می‌شود و می‌تواند باعث نامنظمی شدید قاعدگی، افزایش موهای زائد، ریزش مو، آکنه و حتی مشکلات باروری شود. به بیان ساده، PCOD بیشتر یک مشکل عملکردی تخمدان است، در حالی که PCOS یک سندرم گسترده‌تر با پیامدهای متابولیک و هورمونی جدی‌تر به شمار می‌رود.

مراحل تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک توسط متخصص زنان

تشخیص PCOS یک فرآیند تخصصی است و به دلیل شباهت علائم آن با سایر مشکلات سلامتی، نیاز به ارزیابی کامل دارد:

معاینه بالینی و تاریخچه پزشکی

پزشک متخصص زنان (یا متخصص غدد)، با دقت در مورد سابقه سلامتی و علائم شما سؤال خواهد کرد. این بررسی شامل ارزیابی دقیق سیکل‌های قاعدگی، سابقه خانوادگی (ارثی بودن) و تغییرات وزنی است. همچنین یک معاینه فیزیکی، که احتمالاً شامل معاینه لگنی برای بررسی سلامت اندام‌های تناسلی داخلی و خارجی است، انجام خواهد شد.

سونوگرافی

سونوگرافی (معمولاً سونوگرافی ترانس واژینال) برای تهیه تصاویر از تخمدان‌ها و رحم استفاده می‌شود. این تست سه هدف اصلی دارد:

1. بررسی اندازه و ظاهر تخمدان‌ها: مشاهده تخمدان‌های بزرگتر از حد معمول و وجود فولیکول‌های کوچک متعدد (کیست‌ها) در اطراف لبه تخمدان.

• ارزیابی ضخامت آندومتر: سونوگرافی، ضخامت پوشش داخلی رحم (آندومتر) را بررسی می‌کند. عدم قاعدگی منظم باعث ضخیم شدن آندومتر می‌شود که می‌تواند خطرناک باشد.

 آزمایشات هورمونی و متابولیک (آزمایش خون)

آزمایش خون بخش بسیار مهمی از فرآیند تشخیصی است و شامل موارد زیر می‌شود:

• سطح آندروژن: اندازه‌گیری هورمون‌های مردانه (مانند تستوسترون) و سایر هورمون‌ها برای تأیید سطوح بالای آندروژن.
• تست‌های متابولیک: بررسی سطح گلوکز خون (برای تشخیص مقاومت به انسولین یا دیابت نوع ۲) و همچنین سنجش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید.
• رد سایر بیماری‌ها: بررسی هورمون‌های مرتبط با تیروئید (TSH) و پرولاکتین برای حذف سایر اختلالاتی که علائمی مشابه PCOS ایجاد می‌کنند.

معیار تشخیصی روتردام (Rotterdam Criteria)

برای تشخیص قطعی PCOS، پزشکان اغلب از معیار روتردام استفاده می‌کنند که نیازمند وجود حداقل دو مورد از سه شرط زیر است:

1. اختلال تخمک‌گذاری (مانند قاعدگی‌های نامنظم).
2. شواهد بالینی یا آزمایشگاهی افزایش آندروژن‌ها.
3. نمای تخمدان پلی‌کیستیک در سونوگرافی.

از آنجایی که ضخیم شدن دیواره رحم در اثر عدم قاعدگی منظم، خطر ابتلا به سرطان آندومتر (سرطان رحم) را افزایش می‌دهد، پیگیری ضخامت آندومتر و هرگونه خونریزی غیرطبیعی حیاتی است. در صورت نیاز به بررسی تخصصی عوارض بالقوه بدخیم، توصیه می‌شود از خدمات دکتر زنان آنلاین بهره ببرید تا مشاوره‌های لازم را دریافت نمایید.

راه های درمان و مدیریت سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

هیچ درمانی PCOS را به طور کامل «درمان» نمی‌کند، اما با استفاده از داروها و اصلاحات سبک زندگی می‌توان علائم را به طور مؤثر کنترل کرد و از مشکلات جدی سلامتی پیشگیری نمود. برنامه درمانی شما به شدت علائم، وضعیت کلی سلامتی، و مهم‌تر از همه، قصد شما برای باردار شدن در آینده بستگی دارد.

درمان برای زنانی که قصد بارداری دارند:

هدف اصلی درمان در این گروه، تحریک تخمک‌گذاری منظم است:

• تغییر رژیم غذایی و فعالیت: کاهش وزن، حتی به میزان اندک (مانند ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن)، می‌تواند به بهبود عملکرد انسولین، کاهش قند خون و افزایش شانس تخمک‌گذاری طبیعی کمک کند.
• داروهای تحریک‌کننده تخمک‌گذاری: داروهایی مانند کلومیفن سیترات (Clomiphene Citrate) یا لتروزول تجویز می‌شوند تا تخمدان‌ها را وادار به آزادسازی تخمک کنند.

این داروها خطراتی مانند افزایش شانس چندقلوزایی یا سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان‌ها را دارند و باید تحت نظارت دقیق پزشک متخصص زنان مصرف شوند.

درمان برای زنانی که قصد بارداری ندارند (کنترل علائم و پیشگیری از عوارض)

هدف اصلی در این گروه، تنظیم دوره‌های قاعدگی و کاهش سطح آندروژن است:

• قرص‌های ضد بارداری خوراکی (OCPs): این داروها به منظم شدن چرخه‌های قاعدگی کمک می‌کنند، سطح هورمون آندروژن را کاهش می‌دهند و در نتیجه، آکنه و رشد موهای زائد را بهبود می‌بخشند.
• داروهای دیابت (مانند متفورمین): متفورمین اغلب برای کاهش مقاومت به انسولین تجویز می‌شود. این دارو به کاهش سطح آندروژن، کاهش رشد موهای زائد، بهبود آکنه و تنظیم منظم‌تر تخمک‌گذاری کمک می‌کند.
• داروهای ضد آندروژن: این داروها مستقیماً با آندروژن‌ها مقابله کرده و برای کاهش رشد موهای زائد (هیرسوتیسم) و آکنه تجویز می‌شوند.
• پروژستین: برای زنانی که دوره‌های قاعدگی را به ندرت یا هر چند ماه یکبار تجربه می‌کنند، پروژستین تجویز می‌شود تا پوشش داخلی رحم (آندومتر) ریزش کند و خطر سرطان آندومتر کاهش یابد.

مدیریت علائم ظاهری (پوست و مو)

برای مدیریت علائم فیزیکی PCOS که ممکن است بر اعتمادبه‌نفس شما تأثیر بگذارند:

• درمان‌های موهای زائد: درمان‌های زیبایی مانند الکترولیز و لیزر موهای زائد می‌توانند در کاهش هیرسوتیسم مؤثر باشند.
• داروهای موضعی: پزشک ممکن است برای درمان آکنه شدید یا ریزش مو، داروهای موضعی یا خوراکی خاصی تجویز کند.

داروهای تجویز شده برای سندرم تخمدان پلی کیستیک (باید با نظر پزشک مصرف شوند)

• قرص‌های ضد بارداری (مانند LD یا سیبل).
• متفورمین (برای مقاومت به انسولین و کاهش آندروژن).
• کلومیفن یا لتروزول (برای تحریک تخمک‌گذاری).
• پروژستین و دوفاستون (برای تعادل هورمونی و درمان اختلالات قاعدگی).

راهکارهای بهبود و پیشگیری خانگی تنبلی تخمدان

اگرچه عوامل ژنتیکی و هورمونی غیر قابل کنترل در بروز PCOS نقش دارند، اما اصلاح سبک زندگی مؤثرترین و مهم‌ترین روش برای مدیریت علائم و کاهش خطرات بلندمدت است:

مدیریت وزن و فعالیت بدنی

حفظ وزن سالم برای مدیریت PCOS حیاتی است، زیرا چاقی علائم را تشدید می‌کند.

• کاهش وزن: کاهش وزن حتی به میزان کم، به بدن کمک می‌کند تا از انسولین مؤثرتر استفاده کند، سطح گلوکز خون کاهش یابد و شانس تخمک‌گذاری منظم افزایش یابد.
• ورزش منظم: حداقل 45 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در اکثر روزهای هفته توصیه می‌شود. ورزش منظم به تنظیم وزن، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش استرس کمک می‌کند.

رژیم غذایی برای کنترل مقاومت به انسولین

رژیم غذایی باید بر کاهش مقاومت به انسولین و کنترل التهاب متمرکز باشد:

• پرهیز از کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و قند: مصرف غذاهای فرآوری‌شده، چرب، شیرین و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده (مانند نان سفید و شکر) را به حداقل برسانید.
• افزایش فیبر و پروتئین: رژیم غذایی خود را بر غذاهای کم‌کالری، غنی از فیبر، پروتئین و چربی‌های سالم متمرکز کنید. این مواد غذایی به حفظ تعادل وزنی و کنترل قند خون کمک می‌کنند.
• مصرف دمنوش‌های موثر: مانند شیرین بیان، گل سرخ، نعنا فلفلی، چای سبز، دارچین، تمشک، زنجبیل، گزنه.

مدیریت استرس و سلامت روان

زنان مبتلا به PCOS به دلیل نوسانات هورمونی و علائم ظاهری، بیشتر در معرض اضطراب و افسردگی هستند.

• تکنیک‌های آرام‌سازی: استفاده از روش‌های مدیریت استرس مانند یوگا، مدیتیشن یا تمرینات تنفسی عمیق می‌تواند سطح استرس و هورمون‌های استرس‌زا را که بر تعادل هورمونی تأثیر می‌گذارند، کاهش دهد.
• توجه به خواب: مشکلات خواب (مانند آپنه خواب) می‌تواند خستگی و علائم هورمونی را بدتر کند؛ بنابراین توجه به کیفیت خواب حیاتی است.

عوارض جدی و خطرات بلندمدت سندرم تخمدان پلی کیستیک

در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب، PCOS می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات جدی و تهدیدکننده سلامت را به طور قابل توجهی افزایش دهد.

خطرات متابولیک و قلبی-عروقی

مقاومت به انسولین و التهاب مزمن، زنان مبتلا به PCOS را در معرض این خطرات قرار می‌دهد:

• دیابت نوع ۲ و پیش‌دیابت: این خطر به دلیل مقاومت به انسولین بسیار شایع است.
• سندرم متابولیک: شامل مجموعه‌ای از شرایط مانند فشار خون بالا، قند خون بالا، و سطوح ناسالم کلسترول و تری‌گلیسیرید، که به شدت خطر بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش می‌دهد.
• مشکلات قلبی و عروق خونی: شامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا (هایپرتنشن).
• بیماری کبد چرب غیر الکلی (Nonalcoholic steatohepatitis): یک التهاب جدی کبد ناشی از تجمع چربی، که از عوارض جدی PCOS محسوب می‌شود.

نتیجه‌گیری

سندرم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال هورمونی پیچیده است که علائم فیزیکی، متابولیکی و روانی متعددی ایجاد می‌کند. این سندروم با ویژگی‌هایی چون قاعدگی نامنظم، افزایش هورمون آندروژن و مقاومت به انسولین شناخته می‌شود. کلید موفقیت در مدیریت PCOS، تشخیص زودهنگام و پیگیری مداوم است. با اتخاذ یک سبک زندگی فعال و سالم (شامل رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم) و در کنار آن، مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک متخصص، می‌توان علائم آزاردهنده را کنترل و از عوارض بلندمدت جدی (مانند دیابت، بیماری قلبی و سرطان آندومتر) جلوگیری کرد.

اگر دچار علائم طولانی‌مدت مانند پریودهای نامنظم، ریزش مو، آکنه شدید یا رشد موهای زائد هستید، با آرامش کامل و بدون نگرانی، برای شروع مسیر درمان اقدام کنید. برای دریافت مشاوره‌های تخصصی و طرح سؤالات خود، بهترین گزینه استفاده از ویزیت آنلاین دکتر زنان است تا با آسودگی خاطر، سلامتی خود را در اولویت قرار دهید. آگاهی و پیگیری منظم، ابزار قدرتمند شما برای زندگی با کیفیت و کنترل PCOS است.