یبوست در کودکان و انواع درمان آن

انواع یبوست کودکان :

به‌طورکلی، 3 نوع یبوست در نوزادان و کودکان وجود دارد:

• یبوست با دفع طبیعی: این مشکل ناشی از اختلالات ماهیچه‌ها و اعصابی است که حرکات روده را کنترل می‌کند.
• یبوست با دفع کند: این مشکل در نتیجه اختلالات معطوف به حرکت غذا در روده‌ها است.
• یبوست ناشی از اختلال عملکرد کف لگن: این مشکل ناشی از ضعف و اختلال ماهیچه‌های حوالی مقعد و دهانه راست روده است.

علت یبوست در کودک

•  استفاده بیش از حد از غذاهای جامد
• گنجاندن غذاهای نامناسب و غلط در رژیم غذایی کودک
• استفاده غیرضروری برخی از مکمل‌ها، ویتامین‌ها و داروها برای کودک
• آموزش زودهنگام دفع در کودکان
• مصرف غذاهای دیر هضم یا اصطلاحاً سنگین که حرکات روده را کاهش می‌دهد مثل موز، برنج، نان سفید، سیب‌زمینی، ماست، پنیر و پاستا
• ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت، کم کاری تیروئید و نقص‌های مادرزادی در روده و مقعد
• کاهش مصرف مایعات به خصوص آب 
• مصرف داروهایی مثل ایبوپروفن، آنتی‌بیوتیک ،استامینوفن
• مصرف مکمل‌های آهن بدون تجویز پزشک
• آلرژی غذایی
• حساسیت به شیر گاو
• سابقه خانوادگی
• عفونت روده و یبوست 

علائم یبوست در کودک

یبوست شدید می‌تواند باعث گیرکردن مدفوع شود، یعنی یک مدفوع بسیار بزرگ در قسمت تحتانی روده، معمولاً درست بالای مقعد، در بخشی به نام رکتوم گیر می‌کند. این امر می‌تواند باعث شود که کودک شلوار خود را مرتباً با مدفوع بسیار نرم یا مخاط آغشته به مدفوع کثیف کند. معمولاً این حالت توسط والدین با اسهال اشتباه گرفته‌ می‌شود. یبوست می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. علائم و نشانه‌های اصلی یبوست در کودکان عبارتند از:

• کودک مجبور است برای دفع مدفوع زور بزند
• دفع با درد و فشار همراه می‌شود
• به علت پاره شدن عروق خونی ناحیه مقعد، در مدفوع کودک خون دیده می‌شود
• مدفوع کودک سفت و خشک است
• نیاز به دفع فوری مدفوع دارد اما نمی‌تواند مدفوع خود را دفع کند
• شکم کودک سفت است
• دچار استفراغ و تهوع است
• بی اشتهایی ناگهانی
• نفخ شکم و درد در ناحیه معده
• مقدار دفع کم
• دفع مدفوع یک روز در میان یا زمان طولانی تر
• درد شکمی شدید

در کودکان به‌ این‌ علت که بیان احساسات برای آن‌ها مشکل‌تر است، ممکن است علائمی نظیر موارد زیر وجود داشته‌ باشد:

• گریه در حین دفع مدفوع
• علائمی برای مخالفت با دفع مدفوع مانند روی زمین کوبیدن پاها، دویدن به اطراف، گریه کردن یا امتناع از نشستن روی توالت

شناخت یبوست در کودک

یبوست یکی از مشکلات و بیماری‌های شایع کودکان است. تحرکات روده در کودکان مبتلا به یبوست کمتر از حالت طبیعی است و به‌ اندازه کافی در طول هفته مدفوع نمی‌کنند. در واقع، کمتر از دوبار در هفته دفع انجام می‌دهند و زمانی هم که دفع صورت می‌گیرد، مدفوع سفت، بزرگ و خشک است. سختی دفع، کم شدن مقدار دفع (حسب مقدار خوراک) و تاخیر در انجام دفع هر کدام به نوعی می‌تواند یبوست باشد. در بسیاری از موارد، یبوست کودکان مشکل‌زا نیست و زود رفع می‌شود اما گاهی هم عوارضی دارد که نگران‌کننده‌اند.

یبوست کودکان از آن مشکلات آزاردهنده‌ای است که والدین را هم شدیداً نگران می‌کند. اگر کودکی کمتر از ۲ بار در هفته مدفوع کند، یعنی به این وضعیت دچار شده است. اگر رژیم غذایی بچه‌ها فیبر کافی نداشته باشد و بدنشان بی‌آب یا اصطلاحاً دهیدراته شود، مشکلات دفع هم به وجود می‌آیند. برای درمان این وضعیت باید در سبک زندگی و تغذیه کودکان تغییراتی اساسی به وجود بیاورید. در صورت نیاز و جدی‌شدن موضوع هم باید با متخصص اطفال در ارتباط باشید. البته توجه کنید که یبوست در نوزادان با یبوست در کودکان متفاوت است. علائم و درمان آن نیز با یکدیگر تفاوت دارد و باید توجه نمود که بیماری فرزندتان بسیار مهم است و نباید به آن بی توجهی کرد.

یبوست کودک همراه با تب

اگر یبوست حالتی مداوم پیدا کند و با علائمی مانند تب همراه باشد، امکان وجود مشکلات ریشه‌ای و بیماری‌های جدی‌تر قوت می‌گیرد. چنین وضعیتی نیاز به پیگیری جدی با پزشک متخصص دارد. یبوست و تب می‌توانند هم‌زمان رخ دهند، اما این لزوما به این معنا نیست که یبوست باعث تب کودک شده‌ است. تب ممکن است ناشی از یک بیماری زمینه‌ای باشد که با یبوست نیز مرتبط است. درنتیجه باید برای درمان به دنبال نشانه‌های بیشتری بود. این تب خصوصا اگر با دردهای شکمی شدید، حالت تهوع و خون در مدفوع همراه باشد به بررسی‌های پزشکی دقیقی نیاز دارد. با توجه به اینکه مراجعه حضوری به پزشک برای مادران همراه با کودکشان مشکل است می‌توانید با استفاده از ویزیت آنلاین بیماری‌های کودک، در خانه مشکلات خود را مطرح کنید و در محیطی آرام درکنار فرزندتان با پزشک مورد نظرتان در ارتباط باشید.

چگونه می‌توان از خشکی مزاج نوزادان و کودکان پیشگیری کرد؟

• مصرف منابع غنی فیبر (مصرف انواع میوه‌ها و سبزیجات)
• افزایش فعالیت کودک
• ورزش دادن مانع خشکی مزاج کودکان می‌شود
• ماساژ شکم بعد از هر بار غذا خوردن
• مصرف زیاد آب
• استفاده از آبمیوه‌های مختلف

عوارض یبوست در کودکان چیست؟

عوارض ناشی از یبوست کودکان معمولا طولانی‌ مدت نیست اما به شکل‌های مختلف خود را نشان می‌دهند که عبارتند از:

• مدفوع سفت باعث می‌شود که روده و دهانه راست روده سفت شود.
• ناتوانی در تنظیم دفع که می‌تواند عوارضی به همراه داشته باشد.
• پارگی‌هایی در ناحیه مقعد که باعث زخم و خون‌ریزی می‌شود.
• احتمال بیرون‌زدگی روده از مقعد وجود دارد.
• بواسیر یا هموروئید هم از نتایج محتمل یبوست‌های سنگین است.

پیشگیری از ابتلا به یبوست در کودک

با تعیین زمان وقوع یبوست و ایجاد تغییرات مناسب می‌توان از یبوست پیشگیری کرد. به‌عنوان‌مثال، هنگامی‌ که کودکان شروع به خوردن غذای جامد می‌کنند، یبوست می‌تواند ایجاد شود. به این دلیل که آنها فیبر کافی در رژیم غذایی جدید خود دریافت نمی‌کنند. می‌توانید با افزودن سبزیجات و میوه‌های پوره‌شده فیبر را به رژیم غذایی کودک خود اضافه کنید.

یبوست همچنین می‌تواند در زمان آموزش توالت‌ رفتن کودکان رخ دهد. کودکانی که دوست ندارند از توالت عمومی استفاده‌ کنند، ممکن است مدفوع خود را نگه دارند که این باعث یبوست می‌شود. در سن خیلی پایین آموزش را شروع نکنید و در حین آموزش خیلی به کودک فشار نیاورید. اگر کودک در مقابل آموزش مقاومت دارد، راه‌های دیگر را هم امتحان کنید. سایر اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:

• دسترسی منظم و راحت به توالت
• زمان کافی برای استفاده از توالت
• ورزش بدنی منظم
• دریافت مقدار مناسب فیبر 
• مصرف مایعات فراوان

به‌طورکلی همان تغییراتی که می‌توانند به درمان یبوست کمک کنند، ممکن است به جلوگیری از بروز آن هم کمک کنند.

درمان یبوست کودک

برخی تغییرات رژیم غذایی نیز ممکن است به از بین رفتن یبوست کمک کند اما این تغییرات بسته به سن و رژیم غذایی کودک متفاوت است. توصیه می‌شود به کودکانی که سنین بالای ۶ماهگی هستند، آب جوشیده و سرد شده یا گاهی آب‌میوه طبیعی (مانند آب سیب) به مقدار کم، به رژیم غذایی کودک اضافه شود.

• ماساژ آرام شکم کودکان با استفاده از مقدار کمی روغن زیتون یا کنجد، می‌تواند به آسان‌شدن دفع مدفوع کمک کند.
• استفاده از انجیر و آلو به صورت خشک و تازه، برای این منظور می‌توانید تعدادی انجیر را از شب قبل خیس کرده و هنگام صبح به کودک بدهید.
• بهتر است مصرف غذاهای یبوست‌آور مانند ماست، دوغ و… را برای کودک کاهش دهید.
• درصورت امکان، کودک را به پیاده‌روی یا دویدن ببرید. فعالیت بدنی منظم می‌تواند حرکات روده را بهبود بخشد.
• استفاده از ملین‌ها و روان‌کننده‌ها که طبق دستور و زیر نظر پزشک انجام شود.

گاهی دیده می‌شود که کودک از بیماری یبوست به شدت رنج می‌برد. همین عامل خود سبب مشکلات روده، دفع مدفوع و مشکلاتی در رشد می‌شود. در این ‌بین متخصص تغذیه کودکان می‌تواند با دادن یک رژیم غذایی مناسب برای کودک، او را بهبود دهد. برای کودکان تغذیه مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است. دیده می‌شود برخی کودکان به دلیل یبوست دچار کمبود انرژی و بی‌حالی هستند. مشاوره آنلاین پزشک متخصص تغذیه اطفال با استفاده از معاینه کودک و آزمایش‌های مناسب برای کودک می‌تواند علت یبوست را تشخیص داده و به درمان سریع او بپردازد و رژیم غذایی مورد نیاز فرزندتان را ارائه دهد.

درمان خانگی یبوست کودک

• دستان را چرب کرده و شکم کودک را در جهت عقربه‌های ساعت ماساژ دهید، در صورت احساس آرامش نوزاد یا کودک این کار را ادامه دهید.
• کودک را به پشت خوابانده و پای او را با حرکات دایره‌ای حرکت دهید، این امر حرکت روده را تسهیل می‌بخشد.
• از حمام آب گرم برای آرامش کودک خود استفاده نمایید همچنین می‌توانید در حمام شکم او را ماساژ دهید.
• مصرف حریره بادام، پوره میوه و سبزیجات به سبب فیبر بالا در درمان یبوست کودکان موثر است.
• علاوه بر شیر روزی چند بار آب جوشیده به کودک بدهید زیرا در درمان فوری یبوست مفید است.
• مصرف ماست، روغن زیتون و آب پرتقال برای درمان خشکی مزاج کودکان توصیه می‌شود.
• مصرف شربت انجیر برای یبوست کودکان مفید است.

درمان فوری یبوست کودک

بهترین و سریع‌ترین گام برای درمان یبوست و خشکی مزاج در کودکان، درمان‌های خانگی یبوست است که پیش‌تر آن‌ها را متذکر شدیم. اما در صورت ادامه دار شدن یبوست در کودک بهتر است با پزشک اطفال در ارتباط باشید و درمان دارویی را آغاز کنید.

1) استفاده از مکمل‌های فیبر و نرم کننده‌های مدفوع

اگر کودک شما فیبر کافی دریافت نکند داروهای مکمل فیبر مانند متاموسیل و سیتروسل می‌تواند برای درمان یبوست فرزندتان کمک کننده باشد. البته به یاد داشته باشید که این داروها برای جذب بهتر نیاز به مصرف 1 لیتر آب در روز را دارد.

2) استفاده از شیاف گلیسیرین

احتمال مقاومت کودک شما برای خوردن قرص و مکمل بالاست و در چنین موقعیتی دکتر کودکان شیاف گلیسیرین را برای نرم شدن مدفوع کودک تجویز می‌کند.

3) ملین و تنقیه

اگر تجمع مواد دفعی موجب انسداد و بسته شدن روده شود تحت نظر پزشک اطفال از ملین و تنقیه مانند روغن‌های مدنی برای درمان یبوست در نوزادان و کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مواقعی که اطفال به یبوست شدید دچار می‌شوند و استفاده از درمان‌های خانگی و دارو درمانی برای او بی تاثیر است کودک مدت کمی بستری شده و پزشکان در بیمارستان از تنقیه‌های قوی‌تر برای پاکسازی روده استفاده می‌کنند.

راهکار نادرست استفاده از شیاف صابون برای درمان یبوست کودک

استفاده از شیاف صابون و خود درمانی کردن برای کودک بسیار کار خطرناکی است و به هیچ عنوانی توصیه نمی‌شود و از مادران خواهش می‌شود تحت هیچ شرایطی این کار را انجام ندهند چرا که کودک علاوه بر یبوست دچار مشکلات دیگر هم خواهد شد و اگر از شیاف صابون برای کودکتان استفاده کرده‌اید، حتما در سریع‌ترین زمان ممکن از طریق ویزیت تلفنی با متخصص اطفال در ارتباط باشید تا مشکل را حل کنید و از مشکلات بیشتر جلوگیری کنید.

اغلب مدفوع نکردن تا 5 روز به شرط آن که دفع مدفوع برای کودک دردناک نباشد و مدفوع به راحتی دفع شود، اشکالی ندارد اما مدفوع نکردن تا 10 روز می‌تواند برای کودک خطرناک باشد. این احتمال هم وجود دارد که کودک تنگی مقعد و یا کم‌کاری تیروئید داشته باشد که به مادران پیشنهاد می‌شود که حتما کودک خود را برای معاینه بیشتر و انجام آزمایش‌های لازم، زیر نظر متخصص کودکان قرار دهند.

مواد غذایی مفید برای درمان یبوست کودکان در طب سنتی

1. مصرف عسل
2. مصرف آب پرتغال
3. مصرف آب آلو بخارا
4. استفاده از حبوبات
5. مصرف شکر قهوه‌ای
6. ترکیب شیر با خرما یا کشمش
7. استفاده از روغن نارگیل در وعده‌های غذایی
8. مصرف میوه‌هایی مانند گلابی، هلو، انجیر، زردآلو و سیب
9. استفاده از عرق‌های گیاهی مانند: عرق رازیانه، عرق گزنه، عرق نعنا
10. ذرت بو داده نیز غنی از فیبر است و در درمان یبوست بسیار مؤثر است
11. شربت خاکشیر نیز یکی از نوشیدنی‌های مفید است که به درمان یبوست کمک می‌کند
12. سبوس به عنوان یک ماده غذایی که سرشار از فیبر است می‌تواند به نرم شدن مدفوع کمک زیادی کند.

چه زمانی باید به متخصص کودکان مراجعه کرد؟

یبوست در کودکان معمولاً جدی نیست. با این حال یبوست مزمن ممکن است منجر به عوارض شده یا علامت یک بیماری زمینه‌ای باشد. اگر یبوست بیش از دو هفته طول بکشد یا همراه با علائم زیر باشد کودک باید تحت نظر پزشک قرار بگیرد که عبارتند از:

• تب
• غذا نخوردن
• استفراغ و تهوع
• خون در مدفوع
• ورم غیر طبیعی شکم 
• کاهش وزن
• درد زیاد در ناحیه شکم و هنگام دفع مدفوع
• بیرون زدگی بخشی از روده از مقعد (افتادگی راست روده)

اگر متوجه شدید که کودکتان یبوست دارد، برای تشخیص درست و درمان می‌توانید به مشاوره آنلاین مشکلات کودک مراجعه کنید. همچنین می‌توانید با متخصص کبد و گوارش در ارتباط باشید و از وضعیت سلامت روده‌های فرزندتان مطمئن شوید و از مشاوره آنلاین متخصص گوارش و کبد کمک بگیرید.  

نحوه تشخیص یبوست کودک توسط پزشک

هنگامی که به پزشک مراجعه می‌کنید، ابتدا او در خصوص بیماری‌های گذشته فرزندتان سوال خواهد کرد و همچنین در خصوص رژیم غذایی و میزان فعالیت بدنی او سوالاتی خواهد پرسید. گاهی پزشک صلاح می‌داند که معاینه بدنی را برای کودک انجام دهد، در این مواقع با استفاده از دستکش مقعد را بررسی کرده و گاهی نمونه‌ای از مدفوع را برای انجام آزمایشات خاص به آزمایشگاه می‌فرستند. آزمایشات و تست‌هایی که در مواقع خطرناک و بسیار کم انجام می‌شود، عبارتند از:

• اشعه ایکس از شکم: که در این عکس مشخص می‌شود که آیا انسدادی در شکم وجود دارد یا خیر؟
• تست رکتال: در این تست یک لوله نازکی به نام سوند در رکتوم قرار می‌گیرد تا نحوه عملکرد روده و ماهیچه‌ها برای عبور مدفوع سنجیده شود.
• اشعه ایکس باریم آنما: در این آزمایش پوشش روده با باریم پوشانده شده و روده کوچک کاملا واضح دیده می‌شود.
• بیوپسی رکتال: در این تست نمونه کوچکی از بافت آستر روده برداشته می‌شود تا متوجه شوند که بافت عصبی عملکرد طبیعی دارد یا خیر؟
• تست ترانزیت: در این مورد کودک کپسولی را قورت می‌دهد، این کپسول با استفاده از اشعه ایکس کاملا قابل رویت است، نحوه حرکت نمایشگرها را از طریق دستگاه گوارش تجزیه و تحلیل می‌کنند.
• آزمایش خون: گاهی اوقات این آزمایش، مانند پانل تیروئید برای بیماران انجام می‌شود.

آزمایشات و تست‌هایی که در خصوص یبوست در کودکان ذکر شد، به این معنی نیست همه کودکانی که دچار یبوست می‌شوند، چنین مراحلی حتما برایشان انجام می‌گیرد. این آزمایشات تنها برای کودکانی که دچار یبوست‌های مزمن و خطرناک هستند، انجام می‌شود.

چه زمانی یبوست در کودکان خطرناک است؟

در صورتی که کودک شما علاوه بر یبوست علائم زیر را داشته باشد، می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌های زمینه‌ای و خطرناک باشد که بهتر است در اولین فرصت این موارد را با پزشک متخصص اطفال در میان بگذارید. این علائم عبارتند از:

• وجود خون در مدفوع کودک
• وزن گیری نامناسب کودک و یا کاهش وزن
• احساس درد در ناحیه شکم
• سابقه خانوادگی ابتلا به تومورهای گوارشی و یبوست
• استفراغ و حالت تهوه همراه با یبوست

کلام اخر

یبوست کودکان مسئله‌ای نیست که بتوان به آن بی‌توجهی کرد. بهتر است عادات دفع مدفوع فرزند خود را بدانید و در صورت تغییر آن، با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. برخی تغییرات در دوره‌هایی از زندگی کودک می‌تواند باعث بروز یبوست شود. برای مثال یبوست کودک ۳ ساله در بسیاری از موارد به خاطر لجبازی کودک است. در واقع در این سن کودک قدرت خود را این‌گونه به پدر و مادر نشان می‌دهد. در سنین پایین‌تر مانند موارد یبوست در کودکان زیر ۲ سال یکی از دلایل یبوست می‌تواند مربوط به آموزش توالت‌رفتن به کودک باشد. اگر آموزش از سن پایین شروع شود می‌تواند باعث ناراحتی کودک شود و کودک برای اجتناب از این ناراحتی مدفوع خود را نگه دارد و در نهایت دچار یبوست شود.

 پزشک می‌تواند براساس نشانه‌ها و علائم، تشخیص دهد که آیا مشکلی جدی در میان است یا خیر؟ پس نگران نباشید و از بودن با فرزندتان لذت ببرید و خودتان را با مرحله‌ای که او در آن است سازگار کنید و به یاد داشته باشید هر یبوستی جدی و خطرناک نیست.