آلرژی و حساسیت

آلرژی و حساسیت چیست؟

آلرژی یا حساسیت، واکنش بیش از اندازه‌ی سیستم ایمنی بدن در برابر عوامل گوناگون است. کسانی که دچار حساسیت و آلرژی هستند، دارای دستگاه ایمنی فوق هوشمند هستند که در برابر مواد ظاهرا بی‌زیان موجود در محیط، واکنش بیش از اندازه نشان می‌دهند. حساسیت یک بیماری بسیار شایع است و کما بیش از هر 10 نفر، 2 نفر به گونه‌ای به آن‌ها دچار هستند. برای مثال، گرده‌ گیاهان می‌تواند سیستم ایمنی شخص آلرژیک را چنان تحریک کند که گویی بدن فرد، با یک خطر جدی مواجه شده است.

آلرژی و حساسیت انواع گوناگونی دارند و علائم آن‌ها، در افراد، متفاوت می‌باشد.

هنگامی که یک سیستم ایمنی افراطی در معرض یک ماده‌ی حساسیت‌زا قرار می‌گیرد، چند رویداد رخ می‌دهد:

1. بدن برای مبارزه با ماده‌ حساسیت‌زا، آغاز به ساختن گونه‌ ویژه‌ای از پادتن می‌کند که lgE یا ایمونوگلوبولین E نام دارد.
2. پادتن‌ها به گونه‌ای از سلول‌های خونی که ماست سل (mast cell) نام دارد، می‌پیوندند. این سلول‌ها در دستگاه تنفسی و دستگاه گوارشی که جایگاه اصلی ورود عوامل آلرژی زا هستند، فراوانند.
3. ماست سل‌ها با ترکیدن، مواد شیمیایی گوناگونی مانند هیستامین و اینترلوکین را آزاد می‌کنند که عامل اصلی بروز بسیاری از نشانه‌های آلرژی و حساسیت هستند.

علائم آلرژی و حساسیت

نشانه‌های آلرژی را می‌توان به 3 دسته‌ی خفیف، متوسط و حاد، تقسیم کرد.

1. واکنش آلرژیک خفیف: 
   - واکنش آلرژیک خفیف شامل نشانه‌هایی است که یک بخش از بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مانند التهاب، خارش و آبریزش از چشم. علائم خفیف به بخش‌های دیگر بدن، منتقل نمی‌شوند.
2. واکنش آلرژیک متوسط:
   - نشانه‌های واکنش آلرژیک متوسط در بخش‌های گوناگون بدن پخش می‌شوند و خارش چشم، ممکن است به خارش گلو و تنگی نفس نیز منجر شود.
3. واکنش آلرژیک حاد:
   - واکنش حاد که شوک آنافیلاکسی نام دارد، نادر است و یک موقعیت خطرناک بوده و از مواردی است که در میان فوریت‌های پزشکی قرار دارد. در چنین مواردی، آلرژی و حساسیت در همه‌ی نقاط بدن منتشر می‌شود. این حالت ممکن است با خارش چشم و چهره آغاز شود و در عرض چند دقیقه، به سرعت در همه جای بدن پخش شود و نشانه‌های جدی‌تری مانند درد معده، گرفتگی ماهیچه‌ها، تهوع و اسهال را در پی داشته باشد و در عین حال، درجه‌ی التهاب مجاری تنفسی و گوارشی به اندازه‌ای برسد که تنفس و بلع، بسیار دشوار شود. آشفتگی ذهنی و سرگیجه نیز از نشانه‌های حساسیت حاد هستند؛ زیرا آنافیلاکسی، کاهش شدید فشار خون را نیز در پی دارد.

به طور کلی، آلرژی و حساسیت، علائم مشهودی دارند که عبارتند از:

• گرفتگی و احتقان بینی
• عطسه
• سرفه
• خارش بینی
• خارش گوش یا سقف دهان
• التهاب ملتحمه‌ی چشم
• ترشح از چشم
• التهابات پوستی
• کهیر
• آسم
• خس خس سینه

انواع آلرژی و حساسیت

موادی که باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می‌شوند و واکنش آلرژیک ایجاد می‌کنند، آلرژن نام دارند. آلرژی و حساسیت، بر اساس نوع آلرژن طبقه‌بندی می‌شوند که عبارتند از:

• آلرژی و حساسیت فصلی:

  گاهی اوقات افرادی که بدن حساسی دارند، نسبت به موادی که هیچ ضرری برای بدن ندارند، واکنش نشان می‌دهند. چنان چه این آلرژی همواره در دوره‌ی خاصی از سال اتفاق بیفتد و تکرار شود، به آن آلرژی فصلی می‌گویند.

• آلرژی و حساسیت تنفسی:

 اگر محل مورد آلرژی، ریه و مجاری تنفسی باشد، راه‌های تنفسی یا همان نایژه‌ها دچار التهاب می‌شوند؛ یعنی باریک‌تر شده و عبور هوا کم می‌شود. این حالت به اسم آلرژی تنفسی شناخته می‌شود که در کودکان و افراد مسن بیشتر است.

• آلرژی و حساسیت پوستی: 

 آلرژی و حساسیت پوستی که اکثرا پزشکان به آن درماتیت نیز می‌گویند، با خارش، قرمز شدن و پوسته پوسته شدن پوست همراه است که این بسته به موادی که فرد به آن حساسیت دارد، ممکن است شدت کم یا زیاد داشته باشد. گاهی اوقات آلرژی پوستی به حدی است که در سطح پوست، برجستگی‌های دردناک ایجاد شده که به آن کهیر می‌گویند. حساسیت پوستی ممکن است به انواع پلاستیک لاتکس، مواد شوینده، عطرها و خوراکی‌ها باشد.

• آلرژی و حساسیت غذایی: 

 بدن برخی از افراد، به غذاهای خاصی واکنش آلرژیک نشان می‌دهد. خوراکی‌هایی مانند نوشابه، سوسیس و کالباس، فلفل، کیوی، موز، توت فرنگی، بادمجان، قارچ خوراکی و گوجه فرنگی، از این دسته هستند.

علت ایجاد آلرژی و حساسیت

یک واکنش آلرژیک، ممکن است در هر نقطه از بدن اتفاق بیفتد؛ مانند پوست، چشم‌ها، بینی، گلو، سینوس‌‌ها، ریه و...

در واقع، سلول‌های ایمنی در این قسمت‌ها واقع شده‌اند تا با عوامل مهاجمی که از طریق استنشاق یا بلع وارد بدن می‌شوند و یا در تماس با پوست قرار می‌گیرند، مقابله کنند. واکنش سلول‌های ایمنی در مقابل آلرژن، منجر به ایجاد علائم می‌شود. بدن ما همیشه در مقابل عواملی مثل ویروس‌ها و باکتری‌ها، از خود دفاع می‌کند اما گاهی به اشتباه، مواد بی ضرری مانند گرده‌ی گیاهان را به عنوان عامل آسیب زننده می‌شناسد و در مقابل آن‌ها، واکنش دفاعی نشان می‌دهد.

در چنین شرایطی، سیستم ایمنی بدن، ماده‌ای علیه عامل انرژی‌زا تولید می‌کند که پادتن نامیده می‌شود. این فرایند باعث می‌شود فرد، علائم آزار دهنده‌ای را تجربه کند. علائمی که آن‌ها را نشانه‌های آلرژی و حساسیت می‌نامند.

عوامل حساسیت‌زا

برخی عوامل ابتلا به آلرژی و حساسیت عبارتند از:

• عوامل خوراکی
• مغز دانه‌ها و آجیل( به ویژه بادام‌زمینی)
• ماهی‌ها، صدف‌ها و میگو
• لبنیات
• تخم مرغ
• فرآورده‌های سویا
• برخی میوه‌ها (موز و کیوی)
• عسل
• مصرف برخی داروها
• عوامل محیطی
• کائوچو(لاتکس)
• گرده افشانی گیاهان
• کپک‌ها
• کرک و خز حیوانات
• نیش زنبور و حشرات
• گرد و غبار
• دود تنباکو
• آلودگی‌ها

راه‌های تشخیص آلرژی و حساسیت

چندین آزمایش مختلف وجود دارد که که ممکن است پزشک از آن‌ها برای تشخیص علت و نوع آلرژی و حساسیت استفاده کند.

• تست خارش پوست: 
   این تست رایج‌ترین روشی است که پزشکان در ابتدا برای شناسایی علل احتمالی آلرژی، از آن استفاده می‌کنند. این روش، ارزان و سریع است و می‌تواند طیف وسیعی از عوامل حساسیت‌زا را آزمایش کند. پزشک یک سری آلرژن‌های بالقوه را در امتداد ساعد فرد قرار می‌دهد و بین هر نمونه، فاصله می‌گذارد تا از هم‌پوشانی جلوگیری شود؛ سپس یک سوراخ کوچک در وسط هر نمونه ایجاد می‌کند، به طوری که آلرژن به لایه‌ی بیرونی پوست نفوذ کند. در صورت ایجاد واکنش آلرژیک، پوست قرمز و متورم می‌شود.
• آزمایش داخل پوستی: 
  - گاهی اوقات هنگامی که تست خارش پوست، نتیجه‌ی قوی ایجاد نکند، از آزمایش داخل پوستی استفاده می‌شود.
  برای انجام این آزمایش، پزشک از یک سرنگ برای تزریق آلرژن بالقوه به زیر پوست استفاده می‌کند.
• تست پچ: 
  - هنگامی که فرد، مشکوک به حساسیت و آلرژی با واکنش دیررس باشد، پزشک از این تست استفاده می‌کند. پزشک یک تکه حاوی نمونه‌ای از ماده‌ی حساسیت‌زا را در پشت فرد قرار می‌دهد که حدود 48 ساعت در آن‌جا باقی می‌ماند؛ سپس پچ را برداشته و واکنش آلرژیک را بررسی می‌کند.

راه‌های کنترل آلرژی و حساسیت در خانه

1. در ابتدا فرد باید ماده‌ای را که به آن حساسیت دارد، مشخص کند.
2. فردی که به مو و کرک حیوانات آلرژی دارد، باید از نگهداری حیوانات خانگی خودداری کند، فردی که به گرده‌ی گیاهان حساسیت دارد، از نگهداری گل و گیاه در محیط زندگی خود، خودداری کند و اگر فرد به مواد غذایی خاصی حساسیت دارد، از خوردن آن پرهیز کند.
3. هم‌چنین برای افرادی که آلرژی و حساسیت فصلی دارند، بستن در و پنجره‌ها هنگام فصل مورد نظر، می‌تواند به کاهش علائم آن‌ها کمک کند.

کلام آخر

در واقع هیچ درمانی برای آلرژی و حساسیت وجود ندارد؛ اما داروهای موثری وجود دارند که می‌توانند علائم آلرژی را در فرد کاهش دهند. اسپری بینی و انواع قرص‌های آنتی‌هیستامین، از این دسته هستند.
افراد مبتلا به آلرژی، باید سبک زندگی خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که مانع از بروز ناراحتی‌های ناشی از آلرژی در بدن خود شوند. هم چنین نیاز است که فرد مشاوره‌های لازم را از متخصص دریافت نماید تا به درستی در مسیر صحیح، قدم بردارد.